Powinność badania należytej staranności jest koncepcją usprawiedliwioną prymatem neutralności podatku VAT, który niezależnie od charakteru oszukańczego stanu faktycznego, w którym znalazł się podatnik, przed odebraniem mu prawa do odliczenia podatku, przyznaje się mu prawo domniemania neutralności odliczenia, które organy mają obowiązek obalić. Z tego powodu TSUE podkreśla, iż nawet w przypadku braku rzeczywistych transakcji obowiązek badania dobrej wiary istnieje np.:
1/ wyrok w sprawie C-643/11 „w razie uznania, iż transakcja nie miała rzeczywiście miejsca (w związku z działaniami bezprawnymi lub nieprawidłowościami popełnionymi przez wystawcę faktury lub na wcześniejszym etapie obrotu w stosunku do transakcji powoływanej jako podstawa prawa do odliczenia), należy ustalić na podstawie obiektywnych okoliczności i bez wymagania od odbiorcy faktury podejmowania czynności sprawdzających, które nie są jego zadaniem, że odbiorca ten wiedział lub powinien był wiedzieć, iż transakcja wiąże się z naruszeniem przepisów o podatku od wartości dodanej” (pkt 64 uzasadnienia wyroku).
Osoby chcące zagłębić się w interpretację TSUE, zapraszamy do lektury pełnego wyroku pod linkiem: https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=133242&doclang=PL
2/ wyrok w sprawie C‑642/11 „w razie uznania, iż transakcja nie miała rzeczywiście miejsca, w związku z działaniami bezprawnymi lub nieprawidłowościami popełnionymi przez wystawcę faktury lub na wcześniejszym etapie obrotu w stosunku do transakcji powoływanej jako podstawa prawa do odliczenia, należy ustalić na podstawie obiektywnych okoliczności i bez wymagania od odbiorcy faktury podejmowania czynności sprawdzających, które nie są jego zadaniem, że odbiorca ten wiedział lub powinien był wiedzieć, iż transakcja wiąże się z naruszeniem przepisów o podatku VAT, co ustalić powinien sąd odsyłający” (pkt 52 uzasadnienia wyroku).
Osoby chcące zagłębić się w interpretację TSUE, zapraszamy do lektury pełnego wyroku pod linkiem: https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=133243&pageIndex=0&doclang=PL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=7074515
W powyższych wyrokach Trybunał zastosował klauzulę dobrej wiary wobec nabywcy faktury VAT, która nie dokumentowała rzeczywistej transakcji i przyznał podatnikowi prawo do odliczenia podatku VAT z takiej faktury.
Podejście administracji podatkowej ale również sądów administracyjnych jest w tej kwestii odmienne. Wskazują, iż wobec braku transakcji opodatkowanej, nie ma obowiązku badania dobrej wiary (sygn. I FSK 635/16). Jednak ostatni wyrok TSUE w sprawie Valeriane (sygn. C 459/17, C 460/17 ) rozróżnia stany faktyczne, w których odstąpienie od badania dobrej wiary jest uzasadnione oraz te, które w których, w przypadku braku transakcji, badanie dobrej wiary przeprowadzać jednak należy. Odstąpienie od tego badania jest możliwe w wyjątkowych przypadkach – np. ze względu na specyficzny stan faktyczny tej sprawy – w Wyroku Valeriane sam podatnik przyznał, że transakcje pozostawały bez pokrycia: „(…) spółka ta nie kwestionowała ani faktu, że liczne transakcje nie doprowadziły do rzeczywistej dostawy.” Trybunał w niniejszym wyroku staje na stanowisku obowiązku badania należytej staranności.
Co powinien zrobić podatnik, który znalazł się sytuacji, w której odmawiane jest mu prawo do badania jego dobrej wiary, w przypadku twierdzenia przez organy, iż brak jest transakcji opodatkowanej? W świetle wyroku Valeriane powinien wykazać, iż stan faktyczny, w którym się znalazł nie wskazuje na celowość jego działania, a jedynie taka sytuacja mogłaby powodować uzasadnione odstąpienie przez organy od sprawdzenia należytej staranności kupieckiej. Przede wszystkim jednak powinien nie zaniedbać postępowania dowodowego, które jest kluczowe dla ostatecznego powodzenia sprawy podatkowej w sądzie administracyjnym. Ale o tym w następnym naszym wpisie na blogu…
Dr Remigiusz Stanek, LL.M., Partner, Radca Prawny, Ekspert BCC ds. postępowań podatkowych, kontakt: remigiusz.stanek@stanek-legal.pl
Ilona Wanatowicz, Junior Associate, kontakt: ilona.wanatowicz@stanek-legal.pl